Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Krajobraz Le Corbusiera. Losy „superbudynków” na przykładzie realizacji w Marsylii, Berlinie i Katowicach / Le Corbusier’s Landscape. The Fates of “Superstructures” as Exemplified by Their Implementation in Marseilles, Berlin and Katowice

Krajobraz Le Corbusiera. Losy „superbudynków” na przykładzie realizacji w Marsylii, Berlinie i... 10.1515/umcsart-2015-0005 ANNALES U N I V E R SI TAT I S M A R I A E C U R I E - SK LU BLI N ­ POLON I A VOL. XII, 2 SECTIO L OD OWSK A Wydzia Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii, Berlinie i Katowicach Le Corbusier's Landscape. The Fates of "Superstructures" as Exemplified by Their Implementation in Marseilles, Berlin and Katowice ,,Problem domu nie zosta jeszcze postawiony. Dzisiejsze realizacje architektoniczne nie odpowiadaj ju naszym potrzebom. Istniej jednak standardy domu mieszkalnego. Mechanika jest kluczowym czynnikiem ekonomicznym. Dom to maszyna do mieszkania"1. Le Corbusier (1923) Idea Projekt budynku mieszkalnego o w a ciwej wielko ci (unite grandeure conforme) powstawa w paryskiej pracowni Le Corbusiera od po owy lat czterdzie- Cyt. [za:] Le Corbusier, W stron architektury, prze . T. Swoboda, Warszawa 2013, s. 61. stych XX wieku. Budynek ten, opracowywany przez Jerzego So tana2 i Gerarda Hanninga, stanowi model teoretyczny i mia by odpowiedzi na g ód mieszka po drugiej wojnie wiatowej. Mia te w nowatorski sposób rozwi zywa program funkcjonalny i opiera si na zasadach wspó czesnej architektury stworzonej przez Le Corbusiera oraz Congrès international d'architecture moderne (CIAM)3. Blok Marsylski zosta wzniesiony na prze omie lat czterdziestych i pi dziesi tych XX wieku na po udniu Francji. Obiekt ten, zwany tak e Cité Radieuse lub Unite d'Habitation, sta si symbolem i punktem zwrotnym w historii europejskiej architektury powojennej. By to bowiem przyk ad budynku, który kszta towa now jako przestrzeni w sposób totalny (zob. il. 1, 2, 3)4. Ilustracja 1. Jednostka Marsylska na Biennale Architektury w Wenecji, wystawa w Arsenale, fot. K. L. Boguszewska (2010). 2 W roku 1945 Jerzy So tan rozpocz wspó prac z Le Corbusierem i przez cztery lata anga owa si w rozmaite inicjatywy: bra udzia w opracowaniu nowego systemu metrycznego Modulor, by kierownikiem fabryki La Rochelle, wspó projektowa fabryk tekstyln w Sainy-Die w Wogezach; od roku 1946 rozpocz prac przy projekcie ,,jednostki mieszkaniowej wysokiej", a wyniki jego opracowa zosta y wykorzystane w budowie Bloku Marsylskiego. Por. J. Gola, Jerzy So tan. Monografia, Warszawa 1995, s. 106. 3 J. So tan, Rozmowy o architekturze, Warszawa 1996, s. 81. Wed ug Jerzego So tana najwa niejszymi zasadami, jakim podporz dkowany zosta Blok Marsylski, by y: plany niezale ne od konstrukcji, niezabudowany parter, wykorzystanie funkcjonalne p askiego dachu oraz niezale ne od konstrukcji kszta towanie fasad elewacji. 4 M. Le niakowska, Oczy Le Corbusiera, [w:] Le Corbusier, op. cit., s. 9. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...141 Ilustracja 2. Model Jednostki Marsylskiej na Biennale Architektury w Wenecji, wystawa w Arsenale, fot. K. L. Boguszewska (2010). Ilustracja 3. Elewacja Jednostki Marsylskiej, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2012). Budynek o wysoko ci 56 metrów, g boko ci 24 i 137 metrów d ugo ci mieci 337 mieszka przeznaczonych dla 1600 osób. Jego schemat funkcjonalny oparty zosta na systemie dwukondygnacyjnych mieszka o przekroju litery L5. Ich wysoko , a tak e inne parametry okre lone zosta y przez system metryczny Modulor opracowany przez Le Corbusiera (zob. il. 4). Ilustracja 4. Le Modulor na elewacji Unite d'Habitation, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2014). Le Corbusier chcia stworzy ­ z jednej strony ­ budynek totalny, z drugiej za ­ obiekt nieb d cy przeszkod i barier dla otaczaj cej przestrzeni. St d wzi y si : zabieg otwarcia przyziemia, konstrukcja szkieletowa i usytuowanie bloku na ,,sztucznej ziemi" (le sol artificiel). Tego rodzaju przep yw przestrzeni oraz poszukiwanie jej kontinuum sta y si dla Le Corbusiera priorytetem. Przestrze mia a by spo eczna, stanowi c w asno wszystkich mieszka ców, co skutkowa o wieloma zupe nie nowymi mo liwo ciami planowania (zob. il. 5)6. 5 P. Gossel, G. Leuthauser, Architektura XX wieku, prze . K. Frankowska, L. G uchowska, M. Kucewicz, Warszawa 2006, s. 387. 6 So tan, op. cit., s. 81-82. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...143 Ilustracja 5. Pilotis, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2012). Swobodny przep yw przestrzeni mia dotyczy ca ego budynku, w tym tak e dachu jednostki, który zyska now funkcj ­ sta si miejscem spotka mieszka ców. W jego program wpisano funkcj przedszkola i sali sportowej. Wzniesiono tak e miejsca do siedzenia w postaci solarium, ma y basen i bie ni obiegaj c budynek. Bardzo wa ne dla projektanta sta y si otaczaj cy krajobraz, powi zania widokowe, relacje przestrzenne oraz sylweta miasta ­ elementy zwane przez Le Corbusiera podstawowymi rado ciami (joies essentielles), b d cymi w asno ci wszystkich7. Perspektywiczna gra przestrzenna zosta a uzyskana na dachu jednostki poprzez odwzorowanie gór otaczaj cych Marsyli . Le Corbusier nazwa je sztucznymi górami. Ich zadaniem by o wytworzenie synergii pomi dzy przestrzeni dachu a krajobrazem (zob. il. 6, 7)8. Takie podej cie do krajobrazu znalaz o swoje odzwierciedlenie w wielu szkicach Le Corbusiera ­ otoczenie funkcjonuje tu na równych prawach z projektowan architektur . Przyk adem tego typu rozwi za jest cykl szkiców z 1936 roku9. Ibid., s. 82. F. Samuel, Le Corbusier in Detail, Oksford 2007, s. 200-201. 9 Ibid., s. 200. Ilustracja 6. Sztuczne góry Le Corbusiera na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. A. Pilip (2012). Ilustracja 7. Krajobraz roztaczaj cy si z dachu Unite d'Habitation, fot. A. Pilip (2014). Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...145 Blok Marsylski, porównywany przez Charlesa Jencksa do statku lub klasztoru, dawa mo liwo zarówno alienacji, jak i ycia w kolektywie. Z jednej strony mo na by o kontemplowa krajobraz i morze w samotno ci, z drugiej za ­ uczestniczy aktywnie w yciu wspólnotowym10. By o to mo liwe dzi ki nowatorskim rozwi zaniom, jakie zosta y zastosowane we wn trzu budynku. Z uwagi na fakt, e budynek mia by obiektem samowystarczalnym, jednym z za o e Le Corbusiera by o stworzenie wewn trznej ulicy handlowej. Jej lokalizacja pozostawa a tematem o ywionych dyskusji. Ze wzgl du na ,,uwolnienie" parteru niemo liwym by o usytuowanie jej na parterze, dlatego te powzi to decyzj , e projektowany pasa zostanie umieszczony w samym centrum Cité Radieuse11. Podobne ,,superbudynki" projektu Le Corbusiera ­ i tak e te wzoruj ce si na nim ­ zosta y wzniesione w ca ej Europie. We Francji by y to realizacje w Nantes, Briey i Firminy, w Niemczech ­ w Berlinie. W Polsce przyk adem podobnego rozwi zania jest budynek superjednostki w Katowicach projektu Mieczys awa Króla. Za koniec modernizmu przyjmuje si dzie pi tnastego lipca 1972 roku. Ta data okre lana jest mianem jego mierci, a wydarzeniem, które sta o si przyczynkiem do ukucia tego terminu, by o wysadzenie w powietrze osiedla Pruitt-Igoe w St. Louis w USA, zaprojektowanego wed ug zasad wspó czesnej architektury CIAM-u. Obecnie trwa krytyka twórczo ci Le Corbusiera, zw aszcza specyficznej ,,mutacji modernizmu", czyli socmodernizmu, który przeinaczy g ówne ,,idee domu jako funkcjonalnej, spo ecznej i higienicznej przestrzeni"12. W niniejszym artykule przedstawione zostan losy trzech budynków b d cych uosobieniem tej idei: pierwowzoru, tj. Jednostki Marsylskiej; jej pó niejszej realizacji zlokalizowanej ponad tysi c kilometrów na wschód ­ Jednostki Berli skiej, tak e projektu Le Corbusiera; realizacji polskiej, zaprojektowanej i wzniesionej w Katowicach przez Mieczys awa Króla, w kraju za elazn kurtyn , którego Le Corbusier nigdy nie odwiedzi 13. Na przyk adach tych przeanalizowane zostan przekszta cania g ównych idei projektowych Bloku Marsylskiego, wykorzystanie budynków oraz ich dost pno w czasach obecnych, a tak e ich wspó czesne funkcjonowanie w wiadomo ci spo ecznej. 10 Ch. Jencks, Le Corbusier ­ tragizm wspó czesnej architektury, prze . M. Biega ska, Warszawa 1982, s. 151. 11 So tan, op. cit., s. 82. 12 Le niakowska, op. cit., s. 9. 13 Stwierdzenie to pad o w wy ej przywo anym artykule (por. ibid.). Ryszard Nakonieczny podda je dyskusji. Por. R. Nakonieczny, Czy Le Corbusier by w Warszawie?, ,,ARCH#15" stycze / luty 2013, s. 19-24. Unite d'Habitation Budowa Jednostki Marsylskiej nie spotka a si z uznaniem spo ecze stwa. Le Corbusier napisze potem, e by o to ,,pi lat burz, niech ci i walk... nikczemnych, wstr tnych. Nagonka prasy"14. Zaledwie w przeci gu pi ciu lat upadnie dziesi razy rz d francuski, sam za minister odbudowy zmieni si siedem razy, a projektant zostanie oskar ony przez francusk pras o zeszpecenie krajobrazu Marsylii15. Obecnie Blok Marsylski nadal z powodzeniem pe ni funkcj mieszkaniow , posiadaj c pr nie dzia aj c spo eczno . Dla zwiedzaj cych dost pne jest siódme i ósme pi tro, gdzie znajduj si pasa handlowy oraz hotel16, a tak e taras, z którego roztacza si widok na ca Marsyli , drugie co wielko ci miasto Francji. Obiekt odwiedzany jest ch tnie. Budynek ten wpisuje si bowiem w tak zwan turystyk architektoniczn . M odzi adepci sztuki architektury z ca ego wiata przybywaj do Marsylii, eby zobaczy budynek, który zapocz tkowa styl brutalizmu w architekturze i odcisn znacz ce pi tno na ca ej architekturze powojennej. Du e zainteresowanie i rzesze zwiedzaj cych doprowadzi y do wygrodzenia przestrzeni tarasu przez lokaln spo eczno , co naruszy o kontinuum przestrzeni dachu. W roku 2012 cz dachu Bloku Marsylskiego zosta a sprzedana francuskiemu designerowi Morabito, który postanowi przekszta ci dawn sal gimnastyczn i fragment tarasu do niej przylegaj cy w galeri na wie ym powietrzu. Nie by o to rzecz atw , gdy jednostka od lat osiemdziesi tych XX wieku jest chronionym pomnikiem historii. Wspólnymi si ami mieszka ców budynku i rz du francuskiego ca y dach budynku zosta odrestaurowany. Budynek sali gimnastycznej przebudowano na kawiarni , mieszkania dla artystów oraz ma y sklep z pami tkami. Nazwa muzeum brzmi MaMo i jest skrótem od ,,Marseille MODULOR" i gr s own z MoMa, tj. Museum of Modern Art w Nowym Jorku. W a ciciel dachu przewiduje, e w okresie letnim w przeci gu czterech miesi cy na tarasie b d odbywa y si wystawy instalacji przestrzennych znanych artystów, którzy b d próbowali si mierzy z architektur ­ krajobrazem i scenografi Le Corbusiera, w zimie za kursy i warsztaty dla szkó architektury. Do tej pory na dachu Jednostki Marsylskiej swoje prace wystawiali: francuski rze biarz Xavier Veilhan17 oraz Daniel Buren (zob. il. 8, 9). List Charles'a Edouarda Jeannereta do Charles'a L'Eplatteniera z 22 listopada 1908, [w:] A ujourd'hui Art et de l'urbanisme, Pary 1930, s. 17-18. 15 Jenckcs, op. cit., s. 162. 16 Pasa handlowy wkrótce po oddaniu budynku zbankrutowa . By o to wynikiem zbyt ma ego popytu. Zob. Gossel, Leuthauser, op. cit., s. 383. 17 Zob. O. Linworth, Le Corbusier's Cité Radieuse rooftop gym transformed into art space, http://www.theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2013/apr/08/le-corbusier-citeradieuse-marseille-ora-ito [data dost pu: 10.10.2014]. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...147 Ilustracja 8. Xavier Veilhan, instalacja Architectones na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. K. L. Boguszewska (2013). Ilustracja 9. Daniel Buren, instalacja Défini, Fini, Infini na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. K. L. Boguszewska (2014). Jednostka Berli ska Budynek Jednostki Berli skiej powsta pod koniec lat sze dziesi tych XX wieku. W chwili obecnej jest on cz ciowo wygrodzony i s abo dost pny. Ta realizacja odwzorowuj ca Blok Marsylski zosta a znacznie zubo ona w porównaniu z pierwowzorem. Jednostka Berli ska nie posiada w ca o ci uwolnionego przyziemia, przez co Corbusierowskie kontinuum przestrzeni nie mog o by do ko ca urzeczywistnione. Wolne przestrzenie w poziomie zero zajmuj samochody, podobnie jak w budynku w Marsylii. S ynne s upy (pilotis), które w oryginale posiada y form bardzo masywnych betonowych kolumn o widocznym odbiciu drewnianego szalunku, zosta y zast pione prostymi podporami. Budynek w Berlinie pozbawiony jest rze biarskich elementów towarzysz cych blokowi w Marsylii. Z kolei dach obiektu nie zosta przewidziany jako przestrze u ytkowa. Architekt nie zaproponowa wreszcie tak bogatego programu funkcjonalnego w postaci sal, bie ni itd., jak uczyni to w pierwowzorze. Tak e i sama lokalizacja berli skiej jednostki nie jest tak spektakularna jak w przypadku bloku w Marsylii (po o onego bezpo rednio nad Morzem ródziemnym), przez co jego architektura cz sto porównywana by a do statku transatlantyckiego (zob. il. 10). Ilustracja 10. Jednostka Berli ska, fot. A. Pilip (2010). Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...149 Jednostka Berli ska posiada podobny, jakkolwiek znacznie zubo ony schemat funkcjonalny; tak e i tu Le Corbusier zaprojektowa pasa handlowy dla mieszka ców. Do dzisiaj w budynku jednostki funkcjonuj poczta i dost pny dla turystów hotel. Budynek ten, podobnie jak wszystkie inne realizacje szwajcarskiego architekta, przyci ga rzesze zwiedzaj cych. Rozrze biona elewacja i amacze s o ca (brise soleil) zastosowane w Berlinie przypominaj wprawdzie realizacj z po udnia Francji, równocze nie jednak przyj te rozwi zania wydaj si nieadekwatne do poziomu i nat enia insolacji w tym rejonie Europy (il. 11, 12). Ilustracja 11. Relief elewacji Jednostki Berli skiej, fot. A. Pilip (2010). Ilustracja 12. Modulor na elewacji Jednostki Berli skiej, fot. A. Pilip (2010). Superjednostka w Katowicach Polsk odpowiedzi i prób na ladowania realizacji superbudynków Le Corbusiera by a Superjednostka w Katowicach (Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa18) projektu Mieczys awa Króla. Obiekt zosta wzniesiony w latach sze dziesi tych XX wieku. Budynek usytuowano przy g ównej alei, zwanej Alej Korfantego, i w za o eniu mia on zamyka zachodni pierzej tej arterii. Mieczys aw Król zaprojektowa w swojej Superjednostce 762 mieszkania przewidziane dla blisko 3000 mieszka ców. Sam budynek d u szy by od Jednostki Marsylskiej o prawie 50 metrów i liczy 15 kondygnacji nadziemnych oraz jedn podziemn , przeznaczon na oko o 200 miejsc parkingowych19. Katowicka Superjednostka by a pomy lana jako budynek mieszkalny dla osób samotnych b d m odych ma e stw, dlatego zaprojektowane zosta y jedynie trzy typy mieszka o ma ych metra ach, a kuchnie do wietlono w sposób po redni. Ze wzgl du na oszcz dno przestrzeni przeznaczonej na komunikacj windy w Superjednostce zatrzymuj si co drugie pi tro, a korytarze osi gaj d ugo 150 metrów20, tak zreszt jak w realizacjach Le Corbusiera21. Podobnie jak jednostki w Marsylii i Berlinie, katowicka Superjednostka zostaa wzniesiona na s upach. Wed ug Mieczys awa Króla chodzi o o to, a eby w ten sposób ,,uwolni horyzont", tj. aby budynek nie by barier i by jednocze nie jego skala nie przyt acza a22. Budowla mia a ,,p yn w zieleni", analogicznie do Jednostki Marsylskiej, która umieszczona zosta a w centrum zielonego parku. W porównaniu do funkcjonalnego szkieletu orygina u budynek z Katowic zosta znacznie zubo ony. Pe ni bowiem jedynie funkcj mieszkaniow , a dla us ug handlowych nigdy nie znaleziono w nim miejsca. Tak e i dach budynku nie jest dost pny dla mieszka ców, brak nadto lokalizacji dla urz dze sportowych (w przeciwie stwie do Unite d'Habitation), a ogólna forma architektoniczna i p askie elewacje nie przypominaj trójwymiarowych fasad Bloku Marsylskiego i Jednostki Berli skiej. Powi zania krajobrazowe, tak przecie istotne dla pomys ów Le Corbusiera, niemal tu nie istniej , cho niektórzy mieszka cy zachwy- Zob. F. Springer, le urodzone. Reporta e o architekturze PRL, Kraków 2011, s. 152. http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=1910 [data dost pu: 10.10.2014]. 20 Springer, op. cit, s. 152-154. 21 D ugie na 150 metrów korytarze pozbawione do wietlenia poddane by y olbrzymiej krytyce. Le Corbusierowi zarzucano braku zdefiniowania przestrzeni i stworzenie braku poczucia bezpiecze stwa u mieszka ców budynku. Zob. Gossel, Leuthauser, op. cit., s. 387. 22 Ibid., s. 153. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...151 caj si widokami z okien na Beskidy, a przy dobrej przejrzysto ci powietrza ­ nawet na Tatry23. Ilustracja 13. Superjednostka w Katowicach, fot. Jan Mehlich24. W roku 1994 katowicki superblok otrzyma status samodzielnego osiedla, a kilka lat temu budynek poddano termomodernizacji. Zdania mieszka ców Katowic na temat miejscowej Superjednostki s bardzo podzielone. Jedni zachwycaj si ni , doceniaj pomys i realizacj tak nowatorskiego budynku w czasach PRL, inni natomiast poddaj go nieustaj cej krytyce. *** Budynek Jednostki Marsylskiej odcisn znacz ce pi tno na powojennej architekturze XX wieku. Z uwagi na fakt, e po drugiej wojnie wiatowej poszukiwano nowych rozwi za dla budownictwa mieszkaniowego, wizje Le Corbusiera trafia y na podatny grunt, przede wszystkim w pa stwach komunistycznych, gdzie realizowane by y pod szyldem tak zwanego socmodernizmu, zalewaj c miasta osiedlami wznoszonymi w technologii wielkiej p yty. A wszystko wed ug wytycznych Karty Ate skiej i stwierdzenia, e ludzie maj prawo do zieleni, s o ca i powietrza. Swoj drog warto w tym miejscu przypomnie , e pierwsze inspiracje Le Corbusiera dotycz ce Jednostki Marsylskiej si ga y moskiewskiehttp://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=1910 [data dost pu: 10.10.2014]. Cyt. [za:] www.wikipedia.pl, licencja: Creative Commons: CC-BY-SA Uznanie autorstwa ­ na tych samych warunkach 3.0 Polska. go budynku Narkomfinu autorstwa Moisieja J. Ginzburga i Ignaty'ego Milinisa, projektowanego pod koniec lat dwudziestych jako dom komuna, a wi c na oko o dwadzie cia lat przed realizacj Unite d'Habitation. Czas dowiód , e idea ,,maszyny do mieszkania" nie sprawdzi a si . Realizacje monumentalnych bloków mieszkaniowych pozostaj jedynie eksperymentem architektonicznym swojej epoki. To, co zdo ano urzeczywistni na po udniu Francji, nie sprawdzi o si pod innymi szeroko ciami geograficznymi. Wszystkie pó niejsze kopie Bloku Marsylskiego nie dorównuj orygina owi ani pod wzgl dem architektonicznym, ani funkcjonalnym. Utopia Le Corbusiera dotycz ca bloku totalnego zosta a najpe niej zrealizowana w a nie w Marsylii. Wynika o to zarówno z bogatego programu funkcjonalnego obiektu, zaanga owania du ego bud etu, jak i z warunków klimatycznych i geograficznych. U ytkowy dach bloku marsylskiego ­ jedna z pi ciu zasad wspó czesnej architektury ­ jest wykorzystywany do dzisiaj. Co wi cej, dzi ki urz dzonej tam galerii na wie ym powietrzu, zyska drugie ycie. SUMMARY The project of a residential building (unit) of a proper size (unité de grandeur conforme) was designed in Le Corbusier's atelier in Paris from the late 1940s on. Prepared by Jerzy So tan and Gerard Hanning, it was a theoretical model and was meant to be an answer to the shortage of housing after World War Two; it would also solve the functional program in an innovative way and at the same time would be based on the principles of the contemporary architecture created by Le Corbusier. For Le Corbusier, a very important part of the project was the spatial solution of the utilitarian roof. Essential elements here were: the landscape of the south of France, its scenic connections, spatial relationships and the silhouette of the City of Marseilles: these were called basic joys (joies essentielles), which should belong to everybody. The paper shows the histories of three buildings embodying the idea of the total housing unit: the prototype ­ the Marseilles Unit, its late copy ­ the Berlin Unit, and the Polish realization designed and built in Katowice by Mieczys aw Król. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Annales UMCS, Artes de Gruyter

Krajobraz Le Corbusiera. Losy „superbudynków” na przykładzie realizacji w Marsylii, Berlinie i Katowicach / Le Corbusier’s Landscape. The Fates of “Superstructures” as Exemplified by Their Implementation in Marseilles, Berlin and Katowice

Boguszewska, Kamila Lucyna
Annales UMCS, Artes , Volume 12 (2) – Dec 1, 2014
Download PDF
14 pages

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/krajobraz-le-corbusiera-losy-superbudynk-w-na-przyk-adzie-realizacji-w-mlYl00Sz4P
Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2014 by the
ISSN
2083-3636
eISSN
2083-3636
DOI
10.1515/umcsart-2015-0005
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

10.1515/umcsart-2015-0005 ANNALES U N I V E R SI TAT I S M A R I A E C U R I E - SK LU BLI N ­ POLON I A VOL. XII, 2 SECTIO L OD OWSK A Wydzia Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii, Berlinie i Katowicach Le Corbusier's Landscape. The Fates of "Superstructures" as Exemplified by Their Implementation in Marseilles, Berlin and Katowice ,,Problem domu nie zosta jeszcze postawiony. Dzisiejsze realizacje architektoniczne nie odpowiadaj ju naszym potrzebom. Istniej jednak standardy domu mieszkalnego. Mechanika jest kluczowym czynnikiem ekonomicznym. Dom to maszyna do mieszkania"1. Le Corbusier (1923) Idea Projekt budynku mieszkalnego o w a ciwej wielko ci (unite grandeure conforme) powstawa w paryskiej pracowni Le Corbusiera od po owy lat czterdzie- Cyt. [za:] Le Corbusier, W stron architektury, prze . T. Swoboda, Warszawa 2013, s. 61. stych XX wieku. Budynek ten, opracowywany przez Jerzego So tana2 i Gerarda Hanninga, stanowi model teoretyczny i mia by odpowiedzi na g ód mieszka po drugiej wojnie wiatowej. Mia te w nowatorski sposób rozwi zywa program funkcjonalny i opiera si na zasadach wspó czesnej architektury stworzonej przez Le Corbusiera oraz Congrès international d'architecture moderne (CIAM)3. Blok Marsylski zosta wzniesiony na prze omie lat czterdziestych i pi dziesi tych XX wieku na po udniu Francji. Obiekt ten, zwany tak e Cité Radieuse lub Unite d'Habitation, sta si symbolem i punktem zwrotnym w historii europejskiej architektury powojennej. By to bowiem przyk ad budynku, który kszta towa now jako przestrzeni w sposób totalny (zob. il. 1, 2, 3)4. Ilustracja 1. Jednostka Marsylska na Biennale Architektury w Wenecji, wystawa w Arsenale, fot. K. L. Boguszewska (2010). 2 W roku 1945 Jerzy So tan rozpocz wspó prac z Le Corbusierem i przez cztery lata anga owa si w rozmaite inicjatywy: bra udzia w opracowaniu nowego systemu metrycznego Modulor, by kierownikiem fabryki La Rochelle, wspó projektowa fabryk tekstyln w Sainy-Die w Wogezach; od roku 1946 rozpocz prac przy projekcie ,,jednostki mieszkaniowej wysokiej", a wyniki jego opracowa zosta y wykorzystane w budowie Bloku Marsylskiego. Por. J. Gola, Jerzy So tan. Monografia, Warszawa 1995, s. 106. 3 J. So tan, Rozmowy o architekturze, Warszawa 1996, s. 81. Wed ug Jerzego So tana najwa niejszymi zasadami, jakim podporz dkowany zosta Blok Marsylski, by y: plany niezale ne od konstrukcji, niezabudowany parter, wykorzystanie funkcjonalne p askiego dachu oraz niezale ne od konstrukcji kszta towanie fasad elewacji. 4 M. Le niakowska, Oczy Le Corbusiera, [w:] Le Corbusier, op. cit., s. 9. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...141 Ilustracja 2. Model Jednostki Marsylskiej na Biennale Architektury w Wenecji, wystawa w Arsenale, fot. K. L. Boguszewska (2010). Ilustracja 3. Elewacja Jednostki Marsylskiej, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2012). Budynek o wysoko ci 56 metrów, g boko ci 24 i 137 metrów d ugo ci mieci 337 mieszka przeznaczonych dla 1600 osób. Jego schemat funkcjonalny oparty zosta na systemie dwukondygnacyjnych mieszka o przekroju litery L5. Ich wysoko , a tak e inne parametry okre lone zosta y przez system metryczny Modulor opracowany przez Le Corbusiera (zob. il. 4). Ilustracja 4. Le Modulor na elewacji Unite d'Habitation, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2014). Le Corbusier chcia stworzy ­ z jednej strony ­ budynek totalny, z drugiej za ­ obiekt nieb d cy przeszkod i barier dla otaczaj cej przestrzeni. St d wzi y si : zabieg otwarcia przyziemia, konstrukcja szkieletowa i usytuowanie bloku na ,,sztucznej ziemi" (le sol artificiel). Tego rodzaju przep yw przestrzeni oraz poszukiwanie jej kontinuum sta y si dla Le Corbusiera priorytetem. Przestrze mia a by spo eczna, stanowi c w asno wszystkich mieszka ców, co skutkowa o wieloma zupe nie nowymi mo liwo ciami planowania (zob. il. 5)6. 5 P. Gossel, G. Leuthauser, Architektura XX wieku, prze . K. Frankowska, L. G uchowska, M. Kucewicz, Warszawa 2006, s. 387. 6 So tan, op. cit., s. 81-82. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...143 Ilustracja 5. Pilotis, Marsylia, fot. K. L. Boguszewska (2012). Swobodny przep yw przestrzeni mia dotyczy ca ego budynku, w tym tak e dachu jednostki, który zyska now funkcj ­ sta si miejscem spotka mieszka ców. W jego program wpisano funkcj przedszkola i sali sportowej. Wzniesiono tak e miejsca do siedzenia w postaci solarium, ma y basen i bie ni obiegaj c budynek. Bardzo wa ne dla projektanta sta y si otaczaj cy krajobraz, powi zania widokowe, relacje przestrzenne oraz sylweta miasta ­ elementy zwane przez Le Corbusiera podstawowymi rado ciami (joies essentielles), b d cymi w asno ci wszystkich7. Perspektywiczna gra przestrzenna zosta a uzyskana na dachu jednostki poprzez odwzorowanie gór otaczaj cych Marsyli . Le Corbusier nazwa je sztucznymi górami. Ich zadaniem by o wytworzenie synergii pomi dzy przestrzeni dachu a krajobrazem (zob. il. 6, 7)8. Takie podej cie do krajobrazu znalaz o swoje odzwierciedlenie w wielu szkicach Le Corbusiera ­ otoczenie funkcjonuje tu na równych prawach z projektowan architektur . Przyk adem tego typu rozwi za jest cykl szkiców z 1936 roku9. Ibid., s. 82. F. Samuel, Le Corbusier in Detail, Oksford 2007, s. 200-201. 9 Ibid., s. 200. Ilustracja 6. Sztuczne góry Le Corbusiera na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. A. Pilip (2012). Ilustracja 7. Krajobraz roztaczaj cy si z dachu Unite d'Habitation, fot. A. Pilip (2014). Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...145 Blok Marsylski, porównywany przez Charlesa Jencksa do statku lub klasztoru, dawa mo liwo zarówno alienacji, jak i ycia w kolektywie. Z jednej strony mo na by o kontemplowa krajobraz i morze w samotno ci, z drugiej za ­ uczestniczy aktywnie w yciu wspólnotowym10. By o to mo liwe dzi ki nowatorskim rozwi zaniom, jakie zosta y zastosowane we wn trzu budynku. Z uwagi na fakt, e budynek mia by obiektem samowystarczalnym, jednym z za o e Le Corbusiera by o stworzenie wewn trznej ulicy handlowej. Jej lokalizacja pozostawa a tematem o ywionych dyskusji. Ze wzgl du na ,,uwolnienie" parteru niemo liwym by o usytuowanie jej na parterze, dlatego te powzi to decyzj , e projektowany pasa zostanie umieszczony w samym centrum Cité Radieuse11. Podobne ,,superbudynki" projektu Le Corbusiera ­ i tak e te wzoruj ce si na nim ­ zosta y wzniesione w ca ej Europie. We Francji by y to realizacje w Nantes, Briey i Firminy, w Niemczech ­ w Berlinie. W Polsce przyk adem podobnego rozwi zania jest budynek superjednostki w Katowicach projektu Mieczys awa Króla. Za koniec modernizmu przyjmuje si dzie pi tnastego lipca 1972 roku. Ta data okre lana jest mianem jego mierci, a wydarzeniem, które sta o si przyczynkiem do ukucia tego terminu, by o wysadzenie w powietrze osiedla Pruitt-Igoe w St. Louis w USA, zaprojektowanego wed ug zasad wspó czesnej architektury CIAM-u. Obecnie trwa krytyka twórczo ci Le Corbusiera, zw aszcza specyficznej ,,mutacji modernizmu", czyli socmodernizmu, który przeinaczy g ówne ,,idee domu jako funkcjonalnej, spo ecznej i higienicznej przestrzeni"12. W niniejszym artykule przedstawione zostan losy trzech budynków b d cych uosobieniem tej idei: pierwowzoru, tj. Jednostki Marsylskiej; jej pó niejszej realizacji zlokalizowanej ponad tysi c kilometrów na wschód ­ Jednostki Berli skiej, tak e projektu Le Corbusiera; realizacji polskiej, zaprojektowanej i wzniesionej w Katowicach przez Mieczys awa Króla, w kraju za elazn kurtyn , którego Le Corbusier nigdy nie odwiedzi 13. Na przyk adach tych przeanalizowane zostan przekszta cania g ównych idei projektowych Bloku Marsylskiego, wykorzystanie budynków oraz ich dost pno w czasach obecnych, a tak e ich wspó czesne funkcjonowanie w wiadomo ci spo ecznej. 10 Ch. Jencks, Le Corbusier ­ tragizm wspó czesnej architektury, prze . M. Biega ska, Warszawa 1982, s. 151. 11 So tan, op. cit., s. 82. 12 Le niakowska, op. cit., s. 9. 13 Stwierdzenie to pad o w wy ej przywo anym artykule (por. ibid.). Ryszard Nakonieczny podda je dyskusji. Por. R. Nakonieczny, Czy Le Corbusier by w Warszawie?, ,,ARCH#15" stycze / luty 2013, s. 19-24. Unite d'Habitation Budowa Jednostki Marsylskiej nie spotka a si z uznaniem spo ecze stwa. Le Corbusier napisze potem, e by o to ,,pi lat burz, niech ci i walk... nikczemnych, wstr tnych. Nagonka prasy"14. Zaledwie w przeci gu pi ciu lat upadnie dziesi razy rz d francuski, sam za minister odbudowy zmieni si siedem razy, a projektant zostanie oskar ony przez francusk pras o zeszpecenie krajobrazu Marsylii15. Obecnie Blok Marsylski nadal z powodzeniem pe ni funkcj mieszkaniow , posiadaj c pr nie dzia aj c spo eczno . Dla zwiedzaj cych dost pne jest siódme i ósme pi tro, gdzie znajduj si pasa handlowy oraz hotel16, a tak e taras, z którego roztacza si widok na ca Marsyli , drugie co wielko ci miasto Francji. Obiekt odwiedzany jest ch tnie. Budynek ten wpisuje si bowiem w tak zwan turystyk architektoniczn . M odzi adepci sztuki architektury z ca ego wiata przybywaj do Marsylii, eby zobaczy budynek, który zapocz tkowa styl brutalizmu w architekturze i odcisn znacz ce pi tno na ca ej architekturze powojennej. Du e zainteresowanie i rzesze zwiedzaj cych doprowadzi y do wygrodzenia przestrzeni tarasu przez lokaln spo eczno , co naruszy o kontinuum przestrzeni dachu. W roku 2012 cz dachu Bloku Marsylskiego zosta a sprzedana francuskiemu designerowi Morabito, który postanowi przekszta ci dawn sal gimnastyczn i fragment tarasu do niej przylegaj cy w galeri na wie ym powietrzu. Nie by o to rzecz atw , gdy jednostka od lat osiemdziesi tych XX wieku jest chronionym pomnikiem historii. Wspólnymi si ami mieszka ców budynku i rz du francuskiego ca y dach budynku zosta odrestaurowany. Budynek sali gimnastycznej przebudowano na kawiarni , mieszkania dla artystów oraz ma y sklep z pami tkami. Nazwa muzeum brzmi MaMo i jest skrótem od ,,Marseille MODULOR" i gr s own z MoMa, tj. Museum of Modern Art w Nowym Jorku. W a ciciel dachu przewiduje, e w okresie letnim w przeci gu czterech miesi cy na tarasie b d odbywa y si wystawy instalacji przestrzennych znanych artystów, którzy b d próbowali si mierzy z architektur ­ krajobrazem i scenografi Le Corbusiera, w zimie za kursy i warsztaty dla szkó architektury. Do tej pory na dachu Jednostki Marsylskiej swoje prace wystawiali: francuski rze biarz Xavier Veilhan17 oraz Daniel Buren (zob. il. 8, 9). List Charles'a Edouarda Jeannereta do Charles'a L'Eplatteniera z 22 listopada 1908, [w:] A ujourd'hui Art et de l'urbanisme, Pary 1930, s. 17-18. 15 Jenckcs, op. cit., s. 162. 16 Pasa handlowy wkrótce po oddaniu budynku zbankrutowa . By o to wynikiem zbyt ma ego popytu. Zob. Gossel, Leuthauser, op. cit., s. 383. 17 Zob. O. Linworth, Le Corbusier's Cité Radieuse rooftop gym transformed into art space, http://www.theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2013/apr/08/le-corbusier-citeradieuse-marseille-ora-ito [data dost pu: 10.10.2014]. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...147 Ilustracja 8. Xavier Veilhan, instalacja Architectones na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. K. L. Boguszewska (2013). Ilustracja 9. Daniel Buren, instalacja Défini, Fini, Infini na dachu Jednostki Marsylskiej, fot. K. L. Boguszewska (2014). Jednostka Berli ska Budynek Jednostki Berli skiej powsta pod koniec lat sze dziesi tych XX wieku. W chwili obecnej jest on cz ciowo wygrodzony i s abo dost pny. Ta realizacja odwzorowuj ca Blok Marsylski zosta a znacznie zubo ona w porównaniu z pierwowzorem. Jednostka Berli ska nie posiada w ca o ci uwolnionego przyziemia, przez co Corbusierowskie kontinuum przestrzeni nie mog o by do ko ca urzeczywistnione. Wolne przestrzenie w poziomie zero zajmuj samochody, podobnie jak w budynku w Marsylii. S ynne s upy (pilotis), które w oryginale posiada y form bardzo masywnych betonowych kolumn o widocznym odbiciu drewnianego szalunku, zosta y zast pione prostymi podporami. Budynek w Berlinie pozbawiony jest rze biarskich elementów towarzysz cych blokowi w Marsylii. Z kolei dach obiektu nie zosta przewidziany jako przestrze u ytkowa. Architekt nie zaproponowa wreszcie tak bogatego programu funkcjonalnego w postaci sal, bie ni itd., jak uczyni to w pierwowzorze. Tak e i sama lokalizacja berli skiej jednostki nie jest tak spektakularna jak w przypadku bloku w Marsylii (po o onego bezpo rednio nad Morzem ródziemnym), przez co jego architektura cz sto porównywana by a do statku transatlantyckiego (zob. il. 10). Ilustracja 10. Jednostka Berli ska, fot. A. Pilip (2010). Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...149 Jednostka Berli ska posiada podobny, jakkolwiek znacznie zubo ony schemat funkcjonalny; tak e i tu Le Corbusier zaprojektowa pasa handlowy dla mieszka ców. Do dzisiaj w budynku jednostki funkcjonuj poczta i dost pny dla turystów hotel. Budynek ten, podobnie jak wszystkie inne realizacje szwajcarskiego architekta, przyci ga rzesze zwiedzaj cych. Rozrze biona elewacja i amacze s o ca (brise soleil) zastosowane w Berlinie przypominaj wprawdzie realizacj z po udnia Francji, równocze nie jednak przyj te rozwi zania wydaj si nieadekwatne do poziomu i nat enia insolacji w tym rejonie Europy (il. 11, 12). Ilustracja 11. Relief elewacji Jednostki Berli skiej, fot. A. Pilip (2010). Ilustracja 12. Modulor na elewacji Jednostki Berli skiej, fot. A. Pilip (2010). Superjednostka w Katowicach Polsk odpowiedzi i prób na ladowania realizacji superbudynków Le Corbusiera by a Superjednostka w Katowicach (Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa18) projektu Mieczys awa Króla. Obiekt zosta wzniesiony w latach sze dziesi tych XX wieku. Budynek usytuowano przy g ównej alei, zwanej Alej Korfantego, i w za o eniu mia on zamyka zachodni pierzej tej arterii. Mieczys aw Król zaprojektowa w swojej Superjednostce 762 mieszkania przewidziane dla blisko 3000 mieszka ców. Sam budynek d u szy by od Jednostki Marsylskiej o prawie 50 metrów i liczy 15 kondygnacji nadziemnych oraz jedn podziemn , przeznaczon na oko o 200 miejsc parkingowych19. Katowicka Superjednostka by a pomy lana jako budynek mieszkalny dla osób samotnych b d m odych ma e stw, dlatego zaprojektowane zosta y jedynie trzy typy mieszka o ma ych metra ach, a kuchnie do wietlono w sposób po redni. Ze wzgl du na oszcz dno przestrzeni przeznaczonej na komunikacj windy w Superjednostce zatrzymuj si co drugie pi tro, a korytarze osi gaj d ugo 150 metrów20, tak zreszt jak w realizacjach Le Corbusiera21. Podobnie jak jednostki w Marsylii i Berlinie, katowicka Superjednostka zostaa wzniesiona na s upach. Wed ug Mieczys awa Króla chodzi o o to, a eby w ten sposób ,,uwolni horyzont", tj. aby budynek nie by barier i by jednocze nie jego skala nie przyt acza a22. Budowla mia a ,,p yn w zieleni", analogicznie do Jednostki Marsylskiej, która umieszczona zosta a w centrum zielonego parku. W porównaniu do funkcjonalnego szkieletu orygina u budynek z Katowic zosta znacznie zubo ony. Pe ni bowiem jedynie funkcj mieszkaniow , a dla us ug handlowych nigdy nie znaleziono w nim miejsca. Tak e i dach budynku nie jest dost pny dla mieszka ców, brak nadto lokalizacji dla urz dze sportowych (w przeciwie stwie do Unite d'Habitation), a ogólna forma architektoniczna i p askie elewacje nie przypominaj trójwymiarowych fasad Bloku Marsylskiego i Jednostki Berli skiej. Powi zania krajobrazowe, tak przecie istotne dla pomys ów Le Corbusiera, niemal tu nie istniej , cho niektórzy mieszka cy zachwy- Zob. F. Springer, le urodzone. Reporta e o architekturze PRL, Kraków 2011, s. 152. http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=1910 [data dost pu: 10.10.2014]. 20 Springer, op. cit, s. 152-154. 21 D ugie na 150 metrów korytarze pozbawione do wietlenia poddane by y olbrzymiej krytyce. Le Corbusierowi zarzucano braku zdefiniowania przestrzeni i stworzenie braku poczucia bezpiecze stwa u mieszka ców budynku. Zob. Gossel, Leuthauser, op. cit., s. 387. 22 Ibid., s. 153. Krajobraz Le Corbusiera. Losy ,,superbudynków" na przyk adzie realizacji w Marsylii...151 caj si widokami z okien na Beskidy, a przy dobrej przejrzysto ci powietrza ­ nawet na Tatry23. Ilustracja 13. Superjednostka w Katowicach, fot. Jan Mehlich24. W roku 1994 katowicki superblok otrzyma status samodzielnego osiedla, a kilka lat temu budynek poddano termomodernizacji. Zdania mieszka ców Katowic na temat miejscowej Superjednostki s bardzo podzielone. Jedni zachwycaj si ni , doceniaj pomys i realizacj tak nowatorskiego budynku w czasach PRL, inni natomiast poddaj go nieustaj cej krytyce. *** Budynek Jednostki Marsylskiej odcisn znacz ce pi tno na powojennej architekturze XX wieku. Z uwagi na fakt, e po drugiej wojnie wiatowej poszukiwano nowych rozwi za dla budownictwa mieszkaniowego, wizje Le Corbusiera trafia y na podatny grunt, przede wszystkim w pa stwach komunistycznych, gdzie realizowane by y pod szyldem tak zwanego socmodernizmu, zalewaj c miasta osiedlami wznoszonymi w technologii wielkiej p yty. A wszystko wed ug wytycznych Karty Ate skiej i stwierdzenia, e ludzie maj prawo do zieleni, s o ca i powietrza. Swoj drog warto w tym miejscu przypomnie , e pierwsze inspiracje Le Corbusiera dotycz ce Jednostki Marsylskiej si ga y moskiewskiehttp://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=1910 [data dost pu: 10.10.2014]. Cyt. [za:] www.wikipedia.pl, licencja: Creative Commons: CC-BY-SA Uznanie autorstwa ­ na tych samych warunkach 3.0 Polska. go budynku Narkomfinu autorstwa Moisieja J. Ginzburga i Ignaty'ego Milinisa, projektowanego pod koniec lat dwudziestych jako dom komuna, a wi c na oko o dwadzie cia lat przed realizacj Unite d'Habitation. Czas dowiód , e idea ,,maszyny do mieszkania" nie sprawdzi a si . Realizacje monumentalnych bloków mieszkaniowych pozostaj jedynie eksperymentem architektonicznym swojej epoki. To, co zdo ano urzeczywistni na po udniu Francji, nie sprawdzi o si pod innymi szeroko ciami geograficznymi. Wszystkie pó niejsze kopie Bloku Marsylskiego nie dorównuj orygina owi ani pod wzgl dem architektonicznym, ani funkcjonalnym. Utopia Le Corbusiera dotycz ca bloku totalnego zosta a najpe niej zrealizowana w a nie w Marsylii. Wynika o to zarówno z bogatego programu funkcjonalnego obiektu, zaanga owania du ego bud etu, jak i z warunków klimatycznych i geograficznych. U ytkowy dach bloku marsylskiego ­ jedna z pi ciu zasad wspó czesnej architektury ­ jest wykorzystywany do dzisiaj. Co wi cej, dzi ki urz dzonej tam galerii na wie ym powietrzu, zyska drugie ycie. SUMMARY The project of a residential building (unit) of a proper size (unité de grandeur conforme) was designed in Le Corbusier's atelier in Paris from the late 1940s on. Prepared by Jerzy So tan and Gerard Hanning, it was a theoretical model and was meant to be an answer to the shortage of housing after World War Two; it would also solve the functional program in an innovative way and at the same time would be based on the principles of the contemporary architecture created by Le Corbusier. For Le Corbusier, a very important part of the project was the spatial solution of the utilitarian roof. Essential elements here were: the landscape of the south of France, its scenic connections, spatial relationships and the silhouette of the City of Marseilles: these were called basic joys (joies essentielles), which should belong to everybody. The paper shows the histories of three buildings embodying the idea of the total housing unit: the prototype ­ the Marseilles Unit, its late copy ­ the Berlin Unit, and the Polish realization designed and built in Katowice by Mieczys aw Król.

Journal

Annales UMCS, Artes – de Gruyter

Published: Dec 1, 2014

There are no references for this article.