Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Mme Curie two journeys to America

Mme Curie two journeys to America DOI: 10.2478/v10068­011­0021­x A N NA LES U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E-S K L O D O W S K A LU BLI N -- POLON I A VOL. LXVI, z. 1 SECTIO F 2011 Instytut Historii UMCS Amerykaska podró Mme Curie Marie Mattingly Maloney nie miala w zwyczaju przyjmowa odmowy na propozycje, które skladala. W latach dwudziestych XX wieku byla ju powszechnie znan w USA dziennikark, pierwsz kobiet, która uzyskala miejsce w loy prasowej Senatu Stanów Zjednoczonych. Bez problemu uzyskiwala wywiady od tak znanych osób, jak H. G. Wells, Bertrand Russell czy Arnold Bennet. Kiedy wic postanowila zamieci w swojej gazecie wywiad z Mari Curie, opór, na który napotkala ze strony dwukrotnej noblistki nie tylko jej nie zniechcil, ale wrcz zmotywowal do jeszcze wikszych stara. Missy, bo tak wlanie chciala by nazywana, kobieta drobna, niezwykle energiczna i uparta, swoj karier dziennikarsk rozpoczla w wieku 17 lat jako reporterka w ,,Washington Post", by póniej podj wspólprac z innymi dziennikami. Teraz byla wydawc popularnego pisma dla kobiet ,,The Delineator", czasopisma zajmujcego si takimi sprawami, jak moda, robótki rczne i porady w sprawach prac domowych. Ponadto jej pismo zbieralo fundusze na odbudow zniszczonej Europy1. W 1919 roku podjla kilka prób nawizania kontaktu z Mari Curie ­ wysylala do Parya dziennikarzy, ale adnemu z nich nie udalo si przelama jej oporu. Ostatecznie zdeterminowana Missy sama udala si w podró do Parya w jednym celu ­ porozmawia z noblistk. Ju na miejscu okazalo si, e to wcale nie D. H a m, Marie Sklodowska-Curie: The Woman who Opened the Nuclear Age, ,,21st Century", winter 2002­2003, s. 50; S. Q u i n n, ycie Marii Curie, Warszawa 1997, s. 549­550; A. M. L e w i c k i, Marie Sklodowskia-Curie in America 1921, ,,Radiology", May 2002, nr 223, s. 300. bdzie latwe. Dotychczas kademu reporterowi, który zglaszal si na rozmow z Mari Curie, ta niezmiennie odpowiadala, e jest wolna tylko we wtorki i w pitki oraz e rozmawia moe jedynie o sprawach zwizanych z nauk ­ nigdy za o sprawach dotyczcych jej ycia prywatnego. Ryc. 9. Maria Sklodowska-Curie i M. Maloney ­ inicjatorka funduszu radowego im. Marii Sklodowskiej-Curie. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 37­1870 U progu lat dwudziestych Maria miala niewiele ponad 50 lat. ycie nie szczdzilo jej zarówno radoci, jak i wielkiego smutku. Od prawie 25 lat, które uplynly od tragicznej mierci Piotra ­ jej ukochanego ma, przyjaciela i wspólpracownika w badaniach naukowych, samotnie wychowywala dwie córki ­ Iren i Ew. Byla jedyn kobiet, która dwukrotnie zostala uhonorowana Nagrod Nobla, i pierwsz kobiet, która objla profesorskie stanowisko na Sorbonie. Niezamierzenie stala si równie bohaterk prasy nie najwyszego lotu, kiedy to upubliczniono jej bliski zwizek z Paulem Langevinem, oskarajc j o romans. W tym samym czasie w innych czciach wiata zbierala pochwaly i wyrazy uznania dla jej niewtpliwych osigni naukowych. Jednake niech i brak zaufania do prasy oraz dziennikarzy pozostaly w niej na dlugie lata. Po wybuchu I wojny wiatowej Maria powicila swój czas na niesienie pomocy rannym olnierzom. Ju w drugim tygodniu wojny przystpila do zakladania pracowni radiologicznych w szpitalach. Wpadla na pomysl, by wykorzysta urzdzenia, z których aktualnie nie korzystano w gabinetach lekarskich ­ ich wlaciciele walczyli na froncie2 . Wkrótce rozpoczla tworzenie jednostek ruchomych ­ przewocych sprzt do wykonywania przewietle promieniami X i agregat prdotwórczy na front. By móc realizowa to zadanie, musiala ukoczy szybki kurs anatomii i technik radiologicznych u doktora Beclere'a. General Joffre wydal zgod na dostarczenie i obslug wlasnych samochodów radiologicznych. Kolejne auta otrzymala od Zwizku Kobiet Francuskich i innych ofiarodawców. Wkrótce sama nauczyla si prowadzi samochód, a nawet przeprowadza prostsze naprawy. Swoim ,,malym Curie" ­ jak nazywano jej auto ­ jedzila na front, godzinami przewietlala cierpicych, przekonywala chirurgów do zdj rentgenowskich, a czsto take opiekowala si chorymi i niosla im pocieszenie. W pracy towarzyszyla jej córka Irena, sanitariuszka Czerwonego Krzya 3. Dziki wysilkom Marii oraz jej niewyczerpanej energii i wytrwaloci, dwadziecia ,,malych Curie" jedzilo na front, gdzie przewietlono ponad milion rannych olnierzy. Jednoczenie Maria osobicie przeprowadzala szkolenia z zasad przewietle rentgenowskich dla amerykaskich lekarzy i techników. Byla pod wielkim wraeniem ich determinacji w nauce i charakterystycznego dla Amerykanów podejcia do pracy wyraajcego si w stwierdzeniu, e ,,moemy osign wszystko"4 . Po zakoczeniu wojny Maria, mimo zmczenia, wrócila do pracy. Ku jej wielkiej radosci córka Irena zostala jej asystentk oficjalnie mianowan przez francuski rzd. W tym czasie pojawily si klopoty ze zdrowiem nadszarpnitym przez cik prac w laboratorium, ale i przez wysilek, jaki podjla w latach wojny. Maria miala coraz wiksze problemy ze wzrokiem, pojawily si klopoty ze sluchem. Miala te mnóstwo zmartwie. Najwikszym i towarzyszcym jej od pocztku pracy naukowej byl permanentny brak pienidzy, co znaczco ograniczalo jej swobod pracy. Pragnla zapewni niezbdne rodki dla funkcjonowania Instytutu Radowego oraz zapewni je dla Ireny, by ta w przyszloci mogla tu wlanie kontynuowa prac. Czula, e, jak to okrelila, marnuje wikszo swojego czasu na zabieganie o fundusze dla Instytutu5. Po przyjedzie do Parya Missy szukala kontaktów z wielk uczon. W tym celu poprosila o pomoc naczelnego gazety ,,Le Matin" Stephane'a Lauzanne'a ­ S. Q u i n n, op. cit., s. 517. D. B r i a n, Rodzina Curie, Warszawa 2006, s. 161­165, S. Q u i n n, op. cit., s. 518. 4 D. H a m, op. cit., s. 50­51. 5 B. G o l d s m i t h, Geniusz i obsesja. Wewntrzny wiat Marii Curie, Wroclaw 2007, s. 180. jednake ten uznal spraw za z góry przegran 6 . Kolejn osob, która miala poredniczy w przekonaniu Marii do udzielenia wywiadu, byl francuski pisarz Henri Pierre Roche. Po rozmowie z nim Sklodowska zgodzila si, ale jedynie na kilkuminutowe spotkanie7. Stalo si ono pocztkiem przyjani, która przetrwala dlugie lata. Wielka uczona wydala si Missy kobiet niemial, blad i niezwykle smutn. W rozmowie prowadzonej po angielsku Curie zwrócila uwag na rzeczy, które zajmowaly jej umysl od dluszego czasu. Jej laboratorium nie mialo wystarczajcej iloci radu do dalszych bada, w zuboonej po wojnie Francji trudno bylo znale fundusze potrzebne na jego zakup. Nadmienila, e w Stanach Zjednoczonych znajduje si a 50 gramów tego pierwiastka. Rozmowa z Mari uwiadomila Missy, e jej zadanie to nie tylko opublikowanie na lamach gazety rozmowy z wielk uczon. Przede wszystkim to doskonala okazja do wykorzystania wplywów, znajomoci do jednego, ale nad wyraz szlachetnego celu ­ zebrania niezbdnych funduszy do zakupu 1 grama radu, który nastpnie mialby zosta podarowany Marii Curie. Koczc rozmow z wielk uczon, zobowizala si do zrealizowana wielkiego wyzwania ­ zebrania 100 000 dolarów. Po powrocie do USA energicznie przystpila do pracy. Wkrótce powstal Marie Curie Radium Fund, na czele którego stanla osobicie. Do komitetu licznie przylczali si amerykascy lekarze ­ pamitajc o szkoleniach, które Maria prowadzila dla Amerykanów w czasie wojny. Akces do komitetu zglosily równie niezwykle prominentne osoby, w tym ony Johna D. Rockefellera, Calvina Cooliga czy Roberta Meada, zaloyciela American Society for the Control of Cancer. Ponadto do komitetu doradczego dolczyli przewodniczcy American Medical Association i wybitni przedstawiciele Fundacji Rockefellera oraz uniwersytetów Harvard, Cornell i Columbia. Akcja zbierania pienidzy nabierala tempa. Pocztkowy pomysl Missy, by fundusze w wysokoci 10 000 dolarów wplacilo dziesi znaczcych Amerykanek, okazal si nierealny. wietnie natomiast zareagowano na prob o male datki, ale od wszystkich amerykaskich kobiet. Wkrótce pienidze zaczly naplywa szerokim strumieniem. Co wicej, lekarze z komitetu powolanego przez Missy zobowizali si nie tylko do wszelkiej pomocy przy zbiórce niezbdnych do zakupu radu pienidzy, ale równie do wyposaenia laboratorium Marii Curie w najnowoczeniejszy i najlepszy sprzt. W zwizku z planowan w Stanach Zjednoczonych wizyt wielkiej uczonej zbiórki przeprowadzano szczególnie w tych miastach, które miala odwiedzi. Równoczenie Missy prowadzi wielk kampani prasow. D. B r i a n, op. cit., s. 173. B. G o l d s m i t h w swojej ksice twierdzi, e porednikiem tym byl Paul Appell (op. cit., s. 180), inni przytaczani w artykule autorzy podaj nazwisko Roche'a. W kolejnych publikacjach na lamach ,,The Delineator" opisywala ycie i prac naukow Mme Curie. W kwietniu 1921 roku opisala Mari jako kobiet rzadkiej piknoci, rozstanie uczonej z dziemi w czasie wojny, dzialalno ,,matki potrzebujcych" na froncie. W wielu kolejnych publikacjach Missy pisala o cikich warunkach, w jakich przyszlo y i pracowa wybitnej uczonej.. Efekt pracy Missy byl icie amerykaski, w imi zasady, e nie ma rzeczy niemoliwych. 3 maja 1921 roku Marie Curie Radium Fund Committee zawarlo kontrakt ze Standard Chemical Company of Pittsburgh na uzyskanie 1 grama radu, który wkrótce mial by przekazany Marii Curie. Do tego czasu bowiem komitet zebral ju 82 000 dolarów8 . Kolejna sprawa, nad któr musiala intensywnie pracowa, bylo przekonanie pani Curie do zaakceptowania przygotowanego dla niej planu podróy po Stanach Zjednoczonych. W planach Missy mial to by triumfalny pochód po amerykaskich miastach i uniwersytetach, a jego uwieczeniem miala sta si wizyta uczonej w Bialym Domu. To wlanie tam Maria mialaby otrzyma skrzynk z radem. Przekonanie Marii do przyjcia tego planu bylo jednym z najtrudniejszych wyzwa dla jej amerykaskiej przyjaciólki. Missy zwrócila si o pomoc do Paula Apella, rektora uniwersytetu paryskiego, by pomógl w przekonaniu wielkiej uczonej9. Ostatecznie Maria skapitulowala. 4 maja 1921 roku w towarzystwie córek i Missy odplynla do Ameryki na pokladzie statku Olympic. Zgodzila si, e jej pobyt w Stanach Zjednoczonych potrwa siedem tygodni. 12 maja molo w Nowym Jorku szczelnie wypelnial tlum oczekujcych ­ to zasluga Missy i jej artykulów o Mme Curie oraz artykulu, który w dniu przybycia Marii ukazal si na lamach ,,New York Timesa". Pierwsza strona dziennika krzyczala wrcz wielkim tytulem: Mme. Curie Plans to End All Cancers (Pani Curie planuje poloy kres rakowi). W porcie czekal wic na Marie wiwatujcy tlum ludzi i niezliczona rzesza reporterów i fotografów. Na powitanie odegrano trzy hymny narodowe ­ polski, amerykaski i francuski. W artykulach zamieszczanych w prasie nastpnego dnia opisywano Mari jako ,,uczon o matczynym wygldzie w prostej czarnej sukni"10 . Kalendarz podróy Marii po Stanach Zjednoczonych byl niezwykle napity. Byla gociem honorowym ponad 600 zgromadzonych w Hotelu Waldorf Astorii uczonych na przyjciu zorganizowanym przez American Chemical Society. 17 maja Maria brala udzial w spotkaniu, które zorganizowano dla niej w American Museum of Natural History. Podczas uroczystoci obecni byli midzy innymi A. M. L e w i c k i, op. cit., s. 300. S. Q u i n n, op. cit., s. 560­561. 10 A. M. L e w i c k i, op. cit., s. 303. Michael L. Pupin z uniwersytetu Columbia, i doktor Robert Abbe, który jako jeden z pierwszych lekarzy stosowal rad w leczeniu raka. W swoim wystpieniu powiedzial midzy innymi: ,,W imieniu cierpicych, którym przyniesiono ulg, i w imieniu ludzkoci dzikuj Pani za to, co zostalo ju zrobione, i za to, co zrobione bdzie". W swoim wystpieniu doktor Robert B. Moore, naczelny chemik z United States Bureau of Mines, powiedzial: ,,Dzikujmy Bogu, e skoczylimy z chemi dla wojny i powrócilimy do chemii dla pokoju, w slusznej sprawie. Przekazuj Pani Curie, matce radu, milo, podziw i przywizanie wszystkich chemików w Ameryce"11. Wszdzie, gdzie si pojawiala, witaly j tlumy, obdarowywano j kwiatami, witano przemowami, a czsto równie tworzono na t okoliczno poezj. Na pocztku tego swoistego tournée Maria spotkala si z amerykaskimi studentkami w Carnegie Hall w Nowym Yorku. Spotkanie zostalo przygotowane przez Amerykaskie Stowarzyszenie Absolwentek i zgromadzilo 3,3 tysica kobiet. Celem uroczystoci bylo nie tylko uhonorowanie wielkiej uczonej, ale równie zwrócenie uwagi na rodzcy si ruch, majcy na celu doprowadzenie do rozbrojenia i zakoczenia wszelkich wojen. Kiedy na scenie pojawila si Maria, przez wiele minut rozlegaly si gromkie oklaski. W imieniu studentek fizyki i chemii z pitnastu uniwersytetów podarowano Marii fleur-de-lys. Zostala równie uhonorowana nagrod przyznan jej przez The Naples Association w wysokoci 2 tysicy dolarów12 . Podczas podróy Sklodowska odwiedzila równie wiele uniwersytetów dla kobiet. Zdawala sobie spraw z tego, jak jej obecno wplynla na przyszlo wielu kobiet, ich edukacj i przyszl drog naukow ­ dla wielu z nich byla ju niezastpionym wzorcem. Swoj przygod z amerykaskimi uczelniami rozpoczla niemal natychmiast po przybyciu do Ameryki. Pierwszy na licie byl Smith College. Powitaly j tu rzesze studentek, a sama uroczysto zostala opisana w prasie jako najbardziej imponujca w dziejach college'u. Podobne spotkania odbyly si w nastpnych dniach w Holyoke i Vassar. Dziennikarze zwracali jednak uwag na wielkie zmczenie Marii. Ci, którzy widzieli pani Curie, wyraali wtpliwoci, czy zdola przetrwa t podró bez zalamania nerwowego13. Podczas tych spotka nie mówila zbyt wiele ­ najdlusze przemówienie ,,The Discovery of Radium" wyglosila w Vassar College. Zostalo opublikowane i zawiera odrczn adnotacj Marii: ,,[...] jest moim gorcym pragnieniem, aby niektóre z was kontynuowaly prac naukow i wytrwaly w calkowitym powiceniu si nauce"14 . D. H a m, op. cit., s. 52­53. S. Q u i n n, op. cit., s. 566; D. H a m, op. cit., s. 53­54. 13 D. B r i a n, op. cit., s. 181­182. 14 D. H a m, op. cit., s. 55. Dalsze dni podróy uplywaly na wizytach na uczelniach, gdzie Polka odbierala kolejne nagrody. Odwiedzila Women's Medical College w Filadelfii, na University of Pensylwania odebrala honorowy doktorat, podobnie jak na Uniwersytecie w Pittsburghu. 1 czerwca odebrala tytul doktorski na Uniwersytecie Columbia. Doktoraty honorowe przyznaly je równie uniwersytet w Chicago i Northwestern University. Podczas wizyty w Buffalo odwiedzila laboratorium Gratwick Cancer, zostala równie honorowym czlonkiem Buffalo Society of Natural Science. Uczelni, która odmówila uhonorowania Mme Curie, byl Uniwersytet Harvarda. Doktor William Duane, wspólpracujcy z Mari w paryskim Instytucie Radowym zdyskredytowal j, twierdzc, e zaslugi w badaniach nie s wylcznie zaslugami Marii, ponadto po mierci Piotra nie osignla nic znaczcego15. Mimo wszystko Maria odwiedzila t uczelni, skladajc take wizyt swojemu bylemu uczniowi. Podobnie niechtne wobec niej uczucia ywil Bertram Boltwood, profesor radiochemii z Yale University. ywo protestowal przeciwko jej wizycie w swoim laboratorium. Uznal równie za niewlaciwe nadanie Marii honorowego doktoratu. W kocu jednak spotkali si i, jak pisal w licie do przyjaciela Ernesta Rutherforda ­ ,,[...] wykazala due zainteresowanie sprawami naukowymi, [...] bylo mi al biednej staruszki, zdawala si przeraona calym tym szumem, który wokól niej robiono"16 . Podczas pobytu w USA Sklodowska odwiedzila równie Standard Chemical Company w Pittsburghu, skd pochodzil podarowany jej gram radu. W fabryce spdzila kilka godzin. Podczas podróy na Zachodnie Wybrzee znalazla czas na podziwianie Wielkiego Kanionu. Znalazla te chwil na wypoczynek, ale równie na wizyt w kopalni. Kulminacyjnym punktem wizyty polskiej uczonej w USA bezsprzecznie byla uroczysto, która odbyla si 20 maja 1921 roku, w Sali Blkitnej w Bialym Domu. Na wielk uczon oczekiwalo ponad stu goci ­ naukowcy, dyplomaci z Polski, wród nich Ignacy Jan Paderewski, i Francji. Do sali wprowadzil Mari wiceprezydent Calvin Coolidge, a francuski ambasador Jules Jusserand przedstawil j prezydentowi Warrenowi Hardingowi. Maria, tradycyjnie ubrana w czarn sukni ­ t sam, w której odbierala drug Nagrod Nobla, wysluchala patetycznego przemówienia amerykaskiego prezydenta. Przywital on przybran córk Francji i rodzon córk Polski, przewodniczk kobiet w pokoleniu, które patrzy, jak kobieta z opónieniem dochodzi do swoich praw. ,,Bylo pani losem, madame Curie, przeprowadzi niemiertelne dzielo dla ludzkoci. Przekazujemy pani ten dar honoru w uznaniu wyszoci nauki, wiedzy, bada i humanitaryzmu. Ale ofiarujemy co wicej. D. H a m, op. cit., s. 59; S. Q u i n n, op. cit., s. 568­569; D. B r i a n, op. cit., s. 186­187. D. B r i a n, op. cit., s. 187­189. Skladamy u pani stóp wiadectwo miloci, któr cale pokolenia ludzi pragnlo obdarzy szlachetn kobiet, bezinteresown on, oddan matk"17. Prezydent nastpnie zawiesil na szyi Marii wstk ze zlotym kluczykiem. Wraz z nim uczona otrzymala mahoniow skrzynk obit wewntrz olowiem, chocia na razie pust. Mial si w niej znale amerykaski dar ­ 1 gram radu, ale byloby to zbyt niebezpieczne. Cenny ladunek znajdowal si bowiem nadal w Standard Chemical Company w Pittsburghu. Amerykaska podró byla dla Marii Curie-Sklodowskiej, z jednej strony, pasmem sukcesów ­ tysice ludzi, w tym niemal kady kto wspólfinansowal kosztowny dar, chcialo na wlasne oczy zobaczy Radow Pani. Z drugiej za strony ­ napity program, podróe nadszarpnly zdrowie noblistki. Podczas pobytu musiala kilkakrotnie skraca lub odwolywa zaplanowane wczeniej spotkania. Byla zmczona otaczajcymi j tlumami i wszechobecnymi dziennikarzami. Mczyla j konieczno prowadzenia ycia towarzyskiego wypelnionego rozmowami. Niewtpliwie wplyw na jej kiepsk kondycj fizyczn miala wieloletnia praca w laboratorium, a przede wszystkim praca z radem. Nie przysluyla si jej zdrowiu praca w czasie I wojny i wystawianie si na wielogodzinne dzialanie promieni X. Stan zdrowia Marii spowodowal odwolanie niemal wszystkich uroczystoci na Zachodnim Wybrzeu. SUMMARY After the First World War, Maria Sklodowska Curie, had to face the great problem which was lack of money needed for the functioning of the Radium Institute in Paris and the need to obtain radium for further research. Surprisingly, with the help of American journalist Mary Maloney, who undertook to carry out a large fundraiser in the U.S. for the purchase of 1 gram of this element. It was connected with the need of Marie Curie to travel to the U.S. Triumphant voyage of the great scientist was held in 1921 and the culmination of the visit was a symbolic transfer of radium at a ceremony at the White House. The next trip of a great Nobel Prize winner was in 1929, this time she managed to collect enough money to buy radium for the Radium Institute in Warsaw. ,,New York Times", 21 maja 1921. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Annales UMCS, Historia de Gruyter

Mme Curie two journeys to America

Download PDF
8 pages

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/mme-curie-two-journeys-to-america-PhTzEB8XcP
Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2011 by the
ISSN
0239-4251
eISSN
2083-361X
DOI
10.2478/v10068-011-0021-x
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

DOI: 10.2478/v10068­011­0021­x A N NA LES U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E-S K L O D O W S K A LU BLI N -- POLON I A VOL. LXVI, z. 1 SECTIO F 2011 Instytut Historii UMCS Amerykaska podró Mme Curie Marie Mattingly Maloney nie miala w zwyczaju przyjmowa odmowy na propozycje, które skladala. W latach dwudziestych XX wieku byla ju powszechnie znan w USA dziennikark, pierwsz kobiet, która uzyskala miejsce w loy prasowej Senatu Stanów Zjednoczonych. Bez problemu uzyskiwala wywiady od tak znanych osób, jak H. G. Wells, Bertrand Russell czy Arnold Bennet. Kiedy wic postanowila zamieci w swojej gazecie wywiad z Mari Curie, opór, na który napotkala ze strony dwukrotnej noblistki nie tylko jej nie zniechcil, ale wrcz zmotywowal do jeszcze wikszych stara. Missy, bo tak wlanie chciala by nazywana, kobieta drobna, niezwykle energiczna i uparta, swoj karier dziennikarsk rozpoczla w wieku 17 lat jako reporterka w ,,Washington Post", by póniej podj wspólprac z innymi dziennikami. Teraz byla wydawc popularnego pisma dla kobiet ,,The Delineator", czasopisma zajmujcego si takimi sprawami, jak moda, robótki rczne i porady w sprawach prac domowych. Ponadto jej pismo zbieralo fundusze na odbudow zniszczonej Europy1. W 1919 roku podjla kilka prób nawizania kontaktu z Mari Curie ­ wysylala do Parya dziennikarzy, ale adnemu z nich nie udalo si przelama jej oporu. Ostatecznie zdeterminowana Missy sama udala si w podró do Parya w jednym celu ­ porozmawia z noblistk. Ju na miejscu okazalo si, e to wcale nie D. H a m, Marie Sklodowska-Curie: The Woman who Opened the Nuclear Age, ,,21st Century", winter 2002­2003, s. 50; S. Q u i n n, ycie Marii Curie, Warszawa 1997, s. 549­550; A. M. L e w i c k i, Marie Sklodowskia-Curie in America 1921, ,,Radiology", May 2002, nr 223, s. 300. bdzie latwe. Dotychczas kademu reporterowi, który zglaszal si na rozmow z Mari Curie, ta niezmiennie odpowiadala, e jest wolna tylko we wtorki i w pitki oraz e rozmawia moe jedynie o sprawach zwizanych z nauk ­ nigdy za o sprawach dotyczcych jej ycia prywatnego. Ryc. 9. Maria Sklodowska-Curie i M. Maloney ­ inicjatorka funduszu radowego im. Marii Sklodowskiej-Curie. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 37­1870 U progu lat dwudziestych Maria miala niewiele ponad 50 lat. ycie nie szczdzilo jej zarówno radoci, jak i wielkiego smutku. Od prawie 25 lat, które uplynly od tragicznej mierci Piotra ­ jej ukochanego ma, przyjaciela i wspólpracownika w badaniach naukowych, samotnie wychowywala dwie córki ­ Iren i Ew. Byla jedyn kobiet, która dwukrotnie zostala uhonorowana Nagrod Nobla, i pierwsz kobiet, która objla profesorskie stanowisko na Sorbonie. Niezamierzenie stala si równie bohaterk prasy nie najwyszego lotu, kiedy to upubliczniono jej bliski zwizek z Paulem Langevinem, oskarajc j o romans. W tym samym czasie w innych czciach wiata zbierala pochwaly i wyrazy uznania dla jej niewtpliwych osigni naukowych. Jednake niech i brak zaufania do prasy oraz dziennikarzy pozostaly w niej na dlugie lata. Po wybuchu I wojny wiatowej Maria powicila swój czas na niesienie pomocy rannym olnierzom. Ju w drugim tygodniu wojny przystpila do zakladania pracowni radiologicznych w szpitalach. Wpadla na pomysl, by wykorzysta urzdzenia, z których aktualnie nie korzystano w gabinetach lekarskich ­ ich wlaciciele walczyli na froncie2 . Wkrótce rozpoczla tworzenie jednostek ruchomych ­ przewocych sprzt do wykonywania przewietle promieniami X i agregat prdotwórczy na front. By móc realizowa to zadanie, musiala ukoczy szybki kurs anatomii i technik radiologicznych u doktora Beclere'a. General Joffre wydal zgod na dostarczenie i obslug wlasnych samochodów radiologicznych. Kolejne auta otrzymala od Zwizku Kobiet Francuskich i innych ofiarodawców. Wkrótce sama nauczyla si prowadzi samochód, a nawet przeprowadza prostsze naprawy. Swoim ,,malym Curie" ­ jak nazywano jej auto ­ jedzila na front, godzinami przewietlala cierpicych, przekonywala chirurgów do zdj rentgenowskich, a czsto take opiekowala si chorymi i niosla im pocieszenie. W pracy towarzyszyla jej córka Irena, sanitariuszka Czerwonego Krzya 3. Dziki wysilkom Marii oraz jej niewyczerpanej energii i wytrwaloci, dwadziecia ,,malych Curie" jedzilo na front, gdzie przewietlono ponad milion rannych olnierzy. Jednoczenie Maria osobicie przeprowadzala szkolenia z zasad przewietle rentgenowskich dla amerykaskich lekarzy i techników. Byla pod wielkim wraeniem ich determinacji w nauce i charakterystycznego dla Amerykanów podejcia do pracy wyraajcego si w stwierdzeniu, e ,,moemy osign wszystko"4 . Po zakoczeniu wojny Maria, mimo zmczenia, wrócila do pracy. Ku jej wielkiej radosci córka Irena zostala jej asystentk oficjalnie mianowan przez francuski rzd. W tym czasie pojawily si klopoty ze zdrowiem nadszarpnitym przez cik prac w laboratorium, ale i przez wysilek, jaki podjla w latach wojny. Maria miala coraz wiksze problemy ze wzrokiem, pojawily si klopoty ze sluchem. Miala te mnóstwo zmartwie. Najwikszym i towarzyszcym jej od pocztku pracy naukowej byl permanentny brak pienidzy, co znaczco ograniczalo jej swobod pracy. Pragnla zapewni niezbdne rodki dla funkcjonowania Instytutu Radowego oraz zapewni je dla Ireny, by ta w przyszloci mogla tu wlanie kontynuowa prac. Czula, e, jak to okrelila, marnuje wikszo swojego czasu na zabieganie o fundusze dla Instytutu5. Po przyjedzie do Parya Missy szukala kontaktów z wielk uczon. W tym celu poprosila o pomoc naczelnego gazety ,,Le Matin" Stephane'a Lauzanne'a ­ S. Q u i n n, op. cit., s. 517. D. B r i a n, Rodzina Curie, Warszawa 2006, s. 161­165, S. Q u i n n, op. cit., s. 518. 4 D. H a m, op. cit., s. 50­51. 5 B. G o l d s m i t h, Geniusz i obsesja. Wewntrzny wiat Marii Curie, Wroclaw 2007, s. 180. jednake ten uznal spraw za z góry przegran 6 . Kolejn osob, która miala poredniczy w przekonaniu Marii do udzielenia wywiadu, byl francuski pisarz Henri Pierre Roche. Po rozmowie z nim Sklodowska zgodzila si, ale jedynie na kilkuminutowe spotkanie7. Stalo si ono pocztkiem przyjani, która przetrwala dlugie lata. Wielka uczona wydala si Missy kobiet niemial, blad i niezwykle smutn. W rozmowie prowadzonej po angielsku Curie zwrócila uwag na rzeczy, które zajmowaly jej umysl od dluszego czasu. Jej laboratorium nie mialo wystarczajcej iloci radu do dalszych bada, w zuboonej po wojnie Francji trudno bylo znale fundusze potrzebne na jego zakup. Nadmienila, e w Stanach Zjednoczonych znajduje si a 50 gramów tego pierwiastka. Rozmowa z Mari uwiadomila Missy, e jej zadanie to nie tylko opublikowanie na lamach gazety rozmowy z wielk uczon. Przede wszystkim to doskonala okazja do wykorzystania wplywów, znajomoci do jednego, ale nad wyraz szlachetnego celu ­ zebrania niezbdnych funduszy do zakupu 1 grama radu, który nastpnie mialby zosta podarowany Marii Curie. Koczc rozmow z wielk uczon, zobowizala si do zrealizowana wielkiego wyzwania ­ zebrania 100 000 dolarów. Po powrocie do USA energicznie przystpila do pracy. Wkrótce powstal Marie Curie Radium Fund, na czele którego stanla osobicie. Do komitetu licznie przylczali si amerykascy lekarze ­ pamitajc o szkoleniach, które Maria prowadzila dla Amerykanów w czasie wojny. Akces do komitetu zglosily równie niezwykle prominentne osoby, w tym ony Johna D. Rockefellera, Calvina Cooliga czy Roberta Meada, zaloyciela American Society for the Control of Cancer. Ponadto do komitetu doradczego dolczyli przewodniczcy American Medical Association i wybitni przedstawiciele Fundacji Rockefellera oraz uniwersytetów Harvard, Cornell i Columbia. Akcja zbierania pienidzy nabierala tempa. Pocztkowy pomysl Missy, by fundusze w wysokoci 10 000 dolarów wplacilo dziesi znaczcych Amerykanek, okazal si nierealny. wietnie natomiast zareagowano na prob o male datki, ale od wszystkich amerykaskich kobiet. Wkrótce pienidze zaczly naplywa szerokim strumieniem. Co wicej, lekarze z komitetu powolanego przez Missy zobowizali si nie tylko do wszelkiej pomocy przy zbiórce niezbdnych do zakupu radu pienidzy, ale równie do wyposaenia laboratorium Marii Curie w najnowoczeniejszy i najlepszy sprzt. W zwizku z planowan w Stanach Zjednoczonych wizyt wielkiej uczonej zbiórki przeprowadzano szczególnie w tych miastach, które miala odwiedzi. Równoczenie Missy prowadzi wielk kampani prasow. D. B r i a n, op. cit., s. 173. B. G o l d s m i t h w swojej ksice twierdzi, e porednikiem tym byl Paul Appell (op. cit., s. 180), inni przytaczani w artykule autorzy podaj nazwisko Roche'a. W kolejnych publikacjach na lamach ,,The Delineator" opisywala ycie i prac naukow Mme Curie. W kwietniu 1921 roku opisala Mari jako kobiet rzadkiej piknoci, rozstanie uczonej z dziemi w czasie wojny, dzialalno ,,matki potrzebujcych" na froncie. W wielu kolejnych publikacjach Missy pisala o cikich warunkach, w jakich przyszlo y i pracowa wybitnej uczonej.. Efekt pracy Missy byl icie amerykaski, w imi zasady, e nie ma rzeczy niemoliwych. 3 maja 1921 roku Marie Curie Radium Fund Committee zawarlo kontrakt ze Standard Chemical Company of Pittsburgh na uzyskanie 1 grama radu, który wkrótce mial by przekazany Marii Curie. Do tego czasu bowiem komitet zebral ju 82 000 dolarów8 . Kolejna sprawa, nad któr musiala intensywnie pracowa, bylo przekonanie pani Curie do zaakceptowania przygotowanego dla niej planu podróy po Stanach Zjednoczonych. W planach Missy mial to by triumfalny pochód po amerykaskich miastach i uniwersytetach, a jego uwieczeniem miala sta si wizyta uczonej w Bialym Domu. To wlanie tam Maria mialaby otrzyma skrzynk z radem. Przekonanie Marii do przyjcia tego planu bylo jednym z najtrudniejszych wyzwa dla jej amerykaskiej przyjaciólki. Missy zwrócila si o pomoc do Paula Apella, rektora uniwersytetu paryskiego, by pomógl w przekonaniu wielkiej uczonej9. Ostatecznie Maria skapitulowala. 4 maja 1921 roku w towarzystwie córek i Missy odplynla do Ameryki na pokladzie statku Olympic. Zgodzila si, e jej pobyt w Stanach Zjednoczonych potrwa siedem tygodni. 12 maja molo w Nowym Jorku szczelnie wypelnial tlum oczekujcych ­ to zasluga Missy i jej artykulów o Mme Curie oraz artykulu, który w dniu przybycia Marii ukazal si na lamach ,,New York Timesa". Pierwsza strona dziennika krzyczala wrcz wielkim tytulem: Mme. Curie Plans to End All Cancers (Pani Curie planuje poloy kres rakowi). W porcie czekal wic na Marie wiwatujcy tlum ludzi i niezliczona rzesza reporterów i fotografów. Na powitanie odegrano trzy hymny narodowe ­ polski, amerykaski i francuski. W artykulach zamieszczanych w prasie nastpnego dnia opisywano Mari jako ,,uczon o matczynym wygldzie w prostej czarnej sukni"10 . Kalendarz podróy Marii po Stanach Zjednoczonych byl niezwykle napity. Byla gociem honorowym ponad 600 zgromadzonych w Hotelu Waldorf Astorii uczonych na przyjciu zorganizowanym przez American Chemical Society. 17 maja Maria brala udzial w spotkaniu, które zorganizowano dla niej w American Museum of Natural History. Podczas uroczystoci obecni byli midzy innymi A. M. L e w i c k i, op. cit., s. 300. S. Q u i n n, op. cit., s. 560­561. 10 A. M. L e w i c k i, op. cit., s. 303. Michael L. Pupin z uniwersytetu Columbia, i doktor Robert Abbe, który jako jeden z pierwszych lekarzy stosowal rad w leczeniu raka. W swoim wystpieniu powiedzial midzy innymi: ,,W imieniu cierpicych, którym przyniesiono ulg, i w imieniu ludzkoci dzikuj Pani za to, co zostalo ju zrobione, i za to, co zrobione bdzie". W swoim wystpieniu doktor Robert B. Moore, naczelny chemik z United States Bureau of Mines, powiedzial: ,,Dzikujmy Bogu, e skoczylimy z chemi dla wojny i powrócilimy do chemii dla pokoju, w slusznej sprawie. Przekazuj Pani Curie, matce radu, milo, podziw i przywizanie wszystkich chemików w Ameryce"11. Wszdzie, gdzie si pojawiala, witaly j tlumy, obdarowywano j kwiatami, witano przemowami, a czsto równie tworzono na t okoliczno poezj. Na pocztku tego swoistego tournée Maria spotkala si z amerykaskimi studentkami w Carnegie Hall w Nowym Yorku. Spotkanie zostalo przygotowane przez Amerykaskie Stowarzyszenie Absolwentek i zgromadzilo 3,3 tysica kobiet. Celem uroczystoci bylo nie tylko uhonorowanie wielkiej uczonej, ale równie zwrócenie uwagi na rodzcy si ruch, majcy na celu doprowadzenie do rozbrojenia i zakoczenia wszelkich wojen. Kiedy na scenie pojawila si Maria, przez wiele minut rozlegaly si gromkie oklaski. W imieniu studentek fizyki i chemii z pitnastu uniwersytetów podarowano Marii fleur-de-lys. Zostala równie uhonorowana nagrod przyznan jej przez The Naples Association w wysokoci 2 tysicy dolarów12 . Podczas podróy Sklodowska odwiedzila równie wiele uniwersytetów dla kobiet. Zdawala sobie spraw z tego, jak jej obecno wplynla na przyszlo wielu kobiet, ich edukacj i przyszl drog naukow ­ dla wielu z nich byla ju niezastpionym wzorcem. Swoj przygod z amerykaskimi uczelniami rozpoczla niemal natychmiast po przybyciu do Ameryki. Pierwszy na licie byl Smith College. Powitaly j tu rzesze studentek, a sama uroczysto zostala opisana w prasie jako najbardziej imponujca w dziejach college'u. Podobne spotkania odbyly si w nastpnych dniach w Holyoke i Vassar. Dziennikarze zwracali jednak uwag na wielkie zmczenie Marii. Ci, którzy widzieli pani Curie, wyraali wtpliwoci, czy zdola przetrwa t podró bez zalamania nerwowego13. Podczas tych spotka nie mówila zbyt wiele ­ najdlusze przemówienie ,,The Discovery of Radium" wyglosila w Vassar College. Zostalo opublikowane i zawiera odrczn adnotacj Marii: ,,[...] jest moim gorcym pragnieniem, aby niektóre z was kontynuowaly prac naukow i wytrwaly w calkowitym powiceniu si nauce"14 . D. H a m, op. cit., s. 52­53. S. Q u i n n, op. cit., s. 566; D. H a m, op. cit., s. 53­54. 13 D. B r i a n, op. cit., s. 181­182. 14 D. H a m, op. cit., s. 55. Dalsze dni podróy uplywaly na wizytach na uczelniach, gdzie Polka odbierala kolejne nagrody. Odwiedzila Women's Medical College w Filadelfii, na University of Pensylwania odebrala honorowy doktorat, podobnie jak na Uniwersytecie w Pittsburghu. 1 czerwca odebrala tytul doktorski na Uniwersytecie Columbia. Doktoraty honorowe przyznaly je równie uniwersytet w Chicago i Northwestern University. Podczas wizyty w Buffalo odwiedzila laboratorium Gratwick Cancer, zostala równie honorowym czlonkiem Buffalo Society of Natural Science. Uczelni, która odmówila uhonorowania Mme Curie, byl Uniwersytet Harvarda. Doktor William Duane, wspólpracujcy z Mari w paryskim Instytucie Radowym zdyskredytowal j, twierdzc, e zaslugi w badaniach nie s wylcznie zaslugami Marii, ponadto po mierci Piotra nie osignla nic znaczcego15. Mimo wszystko Maria odwiedzila t uczelni, skladajc take wizyt swojemu bylemu uczniowi. Podobnie niechtne wobec niej uczucia ywil Bertram Boltwood, profesor radiochemii z Yale University. ywo protestowal przeciwko jej wizycie w swoim laboratorium. Uznal równie za niewlaciwe nadanie Marii honorowego doktoratu. W kocu jednak spotkali si i, jak pisal w licie do przyjaciela Ernesta Rutherforda ­ ,,[...] wykazala due zainteresowanie sprawami naukowymi, [...] bylo mi al biednej staruszki, zdawala si przeraona calym tym szumem, który wokól niej robiono"16 . Podczas pobytu w USA Sklodowska odwiedzila równie Standard Chemical Company w Pittsburghu, skd pochodzil podarowany jej gram radu. W fabryce spdzila kilka godzin. Podczas podróy na Zachodnie Wybrzee znalazla czas na podziwianie Wielkiego Kanionu. Znalazla te chwil na wypoczynek, ale równie na wizyt w kopalni. Kulminacyjnym punktem wizyty polskiej uczonej w USA bezsprzecznie byla uroczysto, która odbyla si 20 maja 1921 roku, w Sali Blkitnej w Bialym Domu. Na wielk uczon oczekiwalo ponad stu goci ­ naukowcy, dyplomaci z Polski, wród nich Ignacy Jan Paderewski, i Francji. Do sali wprowadzil Mari wiceprezydent Calvin Coolidge, a francuski ambasador Jules Jusserand przedstawil j prezydentowi Warrenowi Hardingowi. Maria, tradycyjnie ubrana w czarn sukni ­ t sam, w której odbierala drug Nagrod Nobla, wysluchala patetycznego przemówienia amerykaskiego prezydenta. Przywital on przybran córk Francji i rodzon córk Polski, przewodniczk kobiet w pokoleniu, które patrzy, jak kobieta z opónieniem dochodzi do swoich praw. ,,Bylo pani losem, madame Curie, przeprowadzi niemiertelne dzielo dla ludzkoci. Przekazujemy pani ten dar honoru w uznaniu wyszoci nauki, wiedzy, bada i humanitaryzmu. Ale ofiarujemy co wicej. D. H a m, op. cit., s. 59; S. Q u i n n, op. cit., s. 568­569; D. B r i a n, op. cit., s. 186­187. D. B r i a n, op. cit., s. 187­189. Skladamy u pani stóp wiadectwo miloci, któr cale pokolenia ludzi pragnlo obdarzy szlachetn kobiet, bezinteresown on, oddan matk"17. Prezydent nastpnie zawiesil na szyi Marii wstk ze zlotym kluczykiem. Wraz z nim uczona otrzymala mahoniow skrzynk obit wewntrz olowiem, chocia na razie pust. Mial si w niej znale amerykaski dar ­ 1 gram radu, ale byloby to zbyt niebezpieczne. Cenny ladunek znajdowal si bowiem nadal w Standard Chemical Company w Pittsburghu. Amerykaska podró byla dla Marii Curie-Sklodowskiej, z jednej strony, pasmem sukcesów ­ tysice ludzi, w tym niemal kady kto wspólfinansowal kosztowny dar, chcialo na wlasne oczy zobaczy Radow Pani. Z drugiej za strony ­ napity program, podróe nadszarpnly zdrowie noblistki. Podczas pobytu musiala kilkakrotnie skraca lub odwolywa zaplanowane wczeniej spotkania. Byla zmczona otaczajcymi j tlumami i wszechobecnymi dziennikarzami. Mczyla j konieczno prowadzenia ycia towarzyskiego wypelnionego rozmowami. Niewtpliwie wplyw na jej kiepsk kondycj fizyczn miala wieloletnia praca w laboratorium, a przede wszystkim praca z radem. Nie przysluyla si jej zdrowiu praca w czasie I wojny i wystawianie si na wielogodzinne dzialanie promieni X. Stan zdrowia Marii spowodowal odwolanie niemal wszystkich uroczystoci na Zachodnim Wybrzeu. SUMMARY After the First World War, Maria Sklodowska Curie, had to face the great problem which was lack of money needed for the functioning of the Radium Institute in Paris and the need to obtain radium for further research. Surprisingly, with the help of American journalist Mary Maloney, who undertook to carry out a large fundraiser in the U.S. for the purchase of 1 gram of this element. It was connected with the need of Marie Curie to travel to the U.S. Triumphant voyage of the great scientist was held in 1921 and the culmination of the visit was a symbolic transfer of radium at a ceremony at the White House. The next trip of a great Nobel Prize winner was in 1929, this time she managed to collect enough money to buy radium for the Radium Institute in Warsaw. ,,New York Times", 21 maja 1921.

Journal

Annales UMCS, Historia – de Gruyter

Published: Jan 1, 2011

There are no references for this article.